Υπήρχαν 3 Παρθενώνες στην Ακρόπολη

Ο επισκέπτης που ανεβαίνει σήμερα στην Ακρόπολη για να θαυμάσει το αριστούργημα του Ικτίνου, του Καλλικράτη και του Φειδία, δεν γνωρίζει συνήθως ότι πριν από αυτόν υπήρχαν και τρεις άλλοι Παρθενώνες. Πρόκειται για τον λεγόμενο «Προπαρθενώνα», τον Εκατόμπεδο (570 π.Χ.) και τον «Αρχαίο Νεώ» της Αθηνάς Πολιάδος (525-500 π.Χ.), τρία κτίρια με παρόμοια με τον Παρθενώνα λειτουργία, που υπήρξαν διαδοχικά στον ίδιο χώρο με αυτόν και τα οποία εκείνος διαδέχθηκε την εποχή του Περικλή.

Όλος ο βράχος είναι διάσπαρτος από θραύσματά τους, αρχιτεκτονικά μέλη που έμειναν επί αιώνες στον αρχαιολογικό χώρο και άλλα που ενσωματώθηκαν στα τείχη, εμφανή τα περισσότερα για τους ειδήμονες, ενώ τμήματα του πλούσιου γλυπτικού τους διακόσμου φυλάσσονται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Στα δυτικά του Παρθενώνα και ως τον ναό της Αθηνάς Νίκης βρέθηκαν τα μεγάλα κιονόκρανα και οι σπόνδυλοι του αρχαίου ναού, κοντά στο Ερέχθειο τα κιονόκρανα και τα γείσα του ενώ στην περιοχή του Αρρηφορίου υπάρχουν λίθοι από τα θεμέλιά του. Νοτιοανατολικά του Παρθενώνα εξάλλου εντοπίστηκαν τα θραύσματα από τα κιονόκρανα του Εκατόμπεδου. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ελίζα Σιουμπάρα, υπεύθυνη καταγραφής διάσπαρτων μελών της Ακρόπολης, «περισσότεροι από 20.000 διάσπαρτοι λίθοι με αρχαία επεξεργασία έχουν εντοπισθεί στην Ακρόπολη, ενώ υπάρχουν άλλα 10.000 άμορφα κομμάτια που δεν διασώζουν κάποια χαρακτηριστικά ώστε να αποσαφηνισθεί από πού προέρχονται». Από αυτά, 91 λίθοι έχουν αποδοθεί στον Προπαρθενώνα (τον πρώτο ναό), 30 στον Εκατόμπεδο της Αρχαϊκής εποχής και 500 στον Αρχαίο Νεώ, ενώ πολλά ακόμη έχουν αποδοθεί στα άλλα γνωστά μνημεία της Ακρόπολης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η διάσωση χρωμάτων από τον γλυπτικό διάκοσμο των κτιρίων αυτών, που αν και σπαραγματική, συναντάται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι στα γνωστά Μάρμαρα του Παρθενώνα. Η διατήρηση αυτή οφείλεται στη μεγάλη απορροφητικότητα των χρωμάτων από τον πωρόλιθο, το μαλακό υλικό που προτιμούσαν οι καλλιτέχνες της Αρχαϊκής περιόδου αντί του μαρμάρου. Εκτός από τα εικονιστικά μοτίβα των αετωμάτων από τους ναούς αυτούς, καταπληκτικά κομμάτια, που διατηρούν χρώματα και φέρουν διακοσμητικό μοτίβο πλοχμού έχουν ταυτιστεί ήδη από το συνεργείο διάσπαρτων και φυλάσσονται στην υπόγεια αποθήκη του παλαιού Μουσείου. «Είναι φανερό ότι θα ήταν δυνατόν η έκθεση του αετώματος Αρχαϊκού Ναού στο Μουσείο Ακρόπολης να συμπληρωθεί με τμήμα του θριγκού» καταλήγει η κυρία Ιωαννίδου.

Η μελέτη των μνημείων της Ακρόπολης οδήγησε τον καθηγητή Μανόλη Κορρέ στη σχεδιαστική αναπαράσταση του Εκατόμπεδου (περί το 570 π.Χ.). Από τα θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών και γλυπτών από πωρόλιθο, που αποκαλύφθηκαν στα νότια και ανατολικά του Παρθενώνα προκύπτει ο ρυθμός του ναού και άλλα χαρακτηριστικά του. «Το κτίριο αυτό πρέπει να το φανταστούμε ως έναν δωρικό ναό με έξι κίονες στις προσόψεις, με αέτωμα και με δώδεκα κίονες στις μακριές πλευρές, ενώ έστεκε μεταξύ Ερεχθείου και Παρθενώνα, προτού υπάρξει το Ερέχθειο» λέει ο κ. Κορρές.

Αφιερωμένος στην πολεμική υπόσταση της θεάς, στην πρόμαχο της πόλης Αθηνά Παρθένο, ο Εκατόμπεδος είχε μήκος 18 μ., τριγωνικά αετώματα και μαρμάρινες μετόπες. Σε αυτόν αποδίδεται το μεγάλο τριγωνικό αέτωμα από πωρόλιθο με τα λιοντάρια που κατασπαράζουν έναν ταύρο, ενώ εκατέρωθεν της παράστασης ο Ηρακλής παλεύει με τον θαλάσσιο δαίμονα Τρίτωνα στη μία πλευρά και στην άλλη με τον λεγόμενο Τρισώματο Δαίμονα που κρατά στα χέρια του τα σύμβολα των τριών στοιχείων της φύσης: νερό, φωτιά, αέρας. Στην κορυφή της σκάλας για την είσοδο στην Αίθουσα Αρχαϊκών του Μουσείου Ακρόπολης αυτός ο γλυπτός διάκοσμος αποτελεί μια εντυπωσιακή εισαγωγή στον κόσμο της Αρχαϊκής εποχής. Οι λίθοι από τους τοίχους, τους κίονες και τα επιστήλια χρησιμοποιήθηκαν για την ανοικοδόμηση του νότιου τείχους της Ακρόπολης ενώ τα υπόλοιπα θάφτηκαν επιμελώς πριν την κατασκευή του νέου ναού - για να εντοπιστούν το 1888. Όταν οι Πέρσες κατέστρεψαν τον επόμενο Αρχαίο Ναό της Αθηνάς Πολιάδος (525-500 π.Χ.),που κτίστηκε από μάρμαρο και από την οποία διασώθηκαν τα επιβλητικά γλυπτά της Γιγαντομαχίας σε υπερφυσικό μέγεθος λαξευμένα σε παριανό μάρμαρο (Αίθουσα Αρχαϊκών του Μουσείου Ακρόπολης), οι Αθηναίοι επιμελήθηκαν και πάλι τα συντρίμμια του. Πολλά αρχιτεκτονικά μέλη του εντοιχίστηκαν στο βόρειο τμήμα του τείχους και καθώς είναι ορατά από την Αρχαία Αγορά θεωρείται ότι οι Αθηναίοι τα τοποθέτησαν επίτηδες εκεί ως υπόμνηση του χρέους απέναντι στην πατρίδα.
Μ. Θερμού