ΕΛΙΣΑΒΕΤ Α' ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ

Η Ελισάβετ Α' (αγγλικά Elizabeth I; 7 Σεπτεμβρίου 1533 – 24 Μαρτίου 1603 ) ήταν Βασίλισσα της Αγγλίας, Βασίλισσα της Γαλλίας (κατ’ όνομα μόνο) και Βασίλισσα της Ιρλανδίας από τις 17 Νοεμβρίου 1558 μέχρι το θάνατό της. Είναι επίσης γνωστή ως η « Παρθένος Βασίλισσα » ή « Άμωμος Βασίλισσα ». Ήταν η πέμπτη και τελευταία μονάρχης της Δυναστείας των Τυδώρ (οι άλλοι μονάρχες της οικογένειας αυτής ήταν ο παππούς της Ερρίκος Ζ΄, ο πατέρας της Ερρίκος Η΄, ο ετεροθαλής αδερφός της Εδουάρδος ΣΤ΄ και η ετεροθαλής αδερφή της Μαρία Α΄ (επίσης γνωστή ως Bloody Mary). Βασίλεψε σε μια περίοδο 45 ετών, κατά τη διάρκεια των οποίων η παγκόσμια ισχύς και επιρροή της Αγγλίας ενισχύθηκε σημαντικά. Στο εσωτερικό η βασιλεία της σημαδεύτηκε από έντονες θρησκευτικές ζυμώσεις.

Βιογραφία
Τα Πρώτα Χρόνια
Η Ελισάβετ ήταν το μόνο παιδί του Ερρίκου Η' και της Άννας Μπολέυν, η οποία δεν γέννησε έναν αρσενικό διάδοχο και εκτελέσθηκε σε λιγότερο από τρία χρόνια μετά τη γέννηση της Ελισάβετ.

Η Ελισάβετ ήταν το τρίτο παιδί του Ερρίκου Η΄ της Αγγλίας, από τη δεύτερη σύζυγό του, την Άννα Μπολέυν. Το ζεύγος παντρεύτηκε μυστικά κάποια στιγμή ανάμεσα στο χειμώνα του 1532 και τα τέλη του Ιανουαρίου του 1533. Η Ελισάβετ γεννήθηκε στο Παλάτι της Πλακεντίας στο Γκρίνουιτς, στις 7 Σεπτεμβρίου 1533. Έλαβε το όνομά της γιαγιάς της, από την πλευρά του πατέρα της, της Ελισάβετ της Υόρκης. Από τη γέννησή της αποτέλεσε την πιθανή διάδοχο του θρόνου παρά το γεγονός πως είχε μια μεγαλύτερη ετεροθαλή αδερφή, τη Μαρία. Η Μαρία δεν ήταν για τον πατέρα τους νόμιμη κληρονόμος, καθώς ο Ερρίκος είχε ακυρώσει το γάμο του με τη μητέρα της, την Ισπανίδα πριγκίπισσα Αικατερίνη της Αραγωνίας. Παρόλο που οι φήμες ήθελαν τη Μαρία να αντιπαθεί τη μικρότερη αδερφή της, στην πραγματικότητα ήταν αγαπημένες μεταξύ τους. Ωστόσο, η σχέση τους δοκιμάστηκε, όταν τοποθετήθηκαν σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα, τόσο στον πολιτικό όσο και στο θρησκευτικό τομέα.

Η Ελισάβετ σε νεανική ηλικία.

Ο Ερρίκος είχε ανάγκη από έναν νόμιμο γιο για να συνεχιστεί η διαδοχή των Τυδώρ. Διέθετε ήδη έναν μη νόμιμο γιο, τον Ερρίκο Φίτζροϋ, 1ο Δούκα του Ρίτσμοντ και του Σόμερσετ, από την Ελισάβετ Μπλαντ, αλλά το αγόρι, που έζησε το 1519 – 1536, δεν μπορούσε να ανέβει στο θρόνο, καθώς είχε γεννηθεί εκτός γάμου. Τη γέννηση της Ελισάβετ δεν ακολούθησε καμία γέννηση αγοριού. Αντίθετα, η Βασίλισσα Άννα είχε τουλάχιστον δύο αποβολές, την πρώτη το 1534 και τη δεύτερη στις αρχές του 1536. Η δεύτερη αποβολή ακολουθήθηκε σύντομα από την πτώση της Βασίλισσας, η οποία συνελήφθη στις 2 Μαΐου 1536, φυλακίστηκε και εκτελέστηκε στον Πύργο του Λονδίνου στις 19 Μαΐου 1536 με την κατηγορία της προδοσίας, της αιμομιξίας με το μικρότερο αδερφό της, Γεώργιο Μπολέυν και της μαγείας. Οι ιστορικοί διαφωνούν πάνω στο λόγο που η Άννα εξέπεσε, αλλά είναι σε γενικές γραμμές αποδεκτό πως ήταν αθώα για τις συγκεκριμένες κατηγορίες για τις οποίες καταδικάστηκε και πως ο θάνατός της ενορχηστρώθηκε από τους πολιτικούς της αντιπάλους.

Η Ελισάβετ, που ήταν λίγο πολύ τριών ετών όταν πέθανε η μητέρα της, ανακηρύχθηκε μη νόμιμη και έχασε τον τίτλο της πριγκίπισσας. Έχασε επίσης τα χρήματα και τα δώρα που άφθονα της χάριζε η μητέρα της. Μετά το θάνατο της Άννας, την αποκαλούσαν πλέον Λαίδη Ελισάβετ και έζησε μακριά από τον πατέρα της, καθώς παντρευόταν τις επόμενες συζύγους του. Το 1537, η τρίτη σύζυγος του Ερρίκου, η Τζέιν Σέιμουρ, έφερε στον κόσμο ένα γιο, τον Πρίγκιπα Εδουάρδο, που ονομάστηκε διάδοχος με το σχετικό διάταγμα του 1543.

Η πρώτη παιδαγωγός της Ελισάβετ ήταν η Λαίδη Μαργαρίτα Μπράιαν, μια βαρόνη την οποία η Ελισάβετ αποκαλούσε Μάγκι. Σε ηλικία τεσσάρων ετών, η Ελισάβετ έλαβε δεύτερη παιδαγωγό, την Αικατερίνη Τσαμπερνόουνι (μετέπειτα Λαίδη Αικατερίνη Άσλεϊ), την οποία και αποκαλούσε Κατ. Εκείνη ανέπτυξε μια στενή σχέση με τη μικρή και παρέμεινε έμπιστή της και καλή της φίλη εφ' όρου ζωής. Ο Μάθιου Πάρκερ, ο αγαπημένος ιερέας της μητέρας της, φρόντισε ιδιαίτερα για την Ελισάβετ, καθώς το καθήκον αυτό του είχε αναθέσει ανήσυχη η ίδια η Άννα πριν από το θάνατό της. Ο Πάρκερ αργότερα έγινε από την Ελισάβετ Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι. Ένας σύντροφος, στον οποίο αναφερόταν με στοργή σε όλη της τη ζωή, ήταν ο εξάδερφός της, ο Ιρλανδός Τόμας Μπάτλερ, μετέπειτα 3ος Κόμης του Όρμοντ.

Η Ελισάβετ ήταν πολυμήχανη, αποφασιστική και ιδιαίτερα έξυπνη. Αγαπούσε τη μάθηση για τη χαρά που της προσέφερε. Όπως η μητέρα και ο πατέρας της ήταν χαρισματική και της άρεσε να φλερτάρει. Επίσης κληρονόμησε τις κοφτερές τους γλώσσες και τον ευερέθιστο χαρακτήρα τους.

Ο Ερρίκος Η' πέθανε το 1547 και τον διαδέχτηκε ο Εδουάρδος ΣT΄. Η Αικατερίνη Παρρ, η τελευταία σύζυγος του Ερρίκου, νυμφεύθηκε τον βαρόνο Τόμας Σέιμουρ, το θείο του Εδουάρδου, και πήρε την Ελισάβετ υπό την προστασία της. Εκεί, η Ελισάβετ μορφώθηκε υπό τον Ρότζερ Άσκαμ. Έμαθε να μιλά και να διαβάζει σε έξι γλώσσες: τη μητρική της τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ιταλικά, τα ισπανικά, τα ελληνικά και τα λατινικά. Στην Ελισάβετ άρεσε πολύ να διαβάζει και περνούσε ώρες μελετώντας ελληνική και λατινική λογοτεχνία. Υπό την επιρροή της Αικατερίνης Παρρ και του Άσκαμ, η Ελισάβετ μεγάλωσε ως Προτεστάντης.

Η Ελισάβετ δεν έζησε με τη μητριά της για μεγάλο διάστημα. Το Μάιο του 1548, εστάλη στο Τσέσχαντ, το σπίτι του Σερ Άντονι Ντένι, από την εγκυμονούσα τότε Αικατερίνη, που ανησυχούσε για τη στενότητα των σχέσεων της Ελισάβετ με τον Τόμας Σέιμουρ, και τη συμπεριφορά και των δύο: ο Σέιμουρ, σύμφωνα με τα πρώτυπα της εποχής φερόταν απρεπώς. Μάλιστα, σε μια περίπτωση εκείνος και η Αικατερίνη έκοψαν μια ρόμπα της Ελισάβετ σε κομμάτια, ενώ σε μία άλλη εκείνος μπήκε στο δωμάτιο της Ελισάβετ, ενώ εκείνη ήταν ακόμη με τη νυχτικιά, και οι φήμες ήθελαν το Σέιμουρ να έχει αποπλανήσει τη νεαρή του προστατευόμενη, ή ακόμη πως σκεφτόταν να την παντρευτεί. Η Ελισάβετ δεν ξαναείδε τη μητριά της ποτέ πια, παρόλο που αντάλλαζαν εγκάρδια γράμματα μέχρι το θάνατο της δεύτερης. Η Αικατερίνη πέθανε από επιλόχειο πυρετό στις 5 Σεπτεμβρίου 1548. Η Ελισάβετ μετακόμισε τότε σε βασιλικό σπίτι στο Χάτφιλντ.

Η Ελισάβετ βρέθηκε ανακατεμένη με τα σχέδια του Τόμας Σέιμουρ να πάρει τον έλεγχο της Αγγλίας το Μάρτη του 1549. Όταν ο Τόμας συνελήφθη για την απόπειρα απαγωγής του βασιλιά και για προετοιμασία πραξικοπήματος, υποστηρίχθηκε η άποψη πως έλαβε μέρος στα σχέδια αυτά και πως ενθάρρυνε τη φιλοδοξία του να την παντρευτεί. Η Ελισάβετ, παρόλο που ανακρίθηκε, θεωρήθηκε αθώα και δεν τιμωρήθηκε. Ο Σέιμουρ, λιγότερο τυχερός, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε.

Όσο ο ετεροθαλής αδερφός της Εδουάρδος ΣΤ΄ παρέμεινε στο θρόνο, η Ελισάβετ ήταν ασφαλής. Το 1533, ωστόσο, ο Εδουάρδος πέθανε από φυματίωση σε ηλικία 15 ετών. Άφησε διαθήκη με την οποία προσπάθησε να ακυρώσει τις επιθυμίες του πατέρα του σχετικά με τη διαδοχή. Παραβλέποντας το διάταγμα του 1543, το νέο έγγραφο απέκλειε τη Μαρία και την Ελισάβετ από τη διαδοχή και ανακήρυσσε τη Λαίδη Τζέiν Γκρέι, εγγονή της |Μαρίας, Δούκισσας του Σάφοκ (αδερφής του Ερρίκου Η΄), διάδοχο του θρόνου. Η αλλαγή αυτή ήταν μέρους του σχεδίου του αντιβασιλέως, του Τζον Ντάντλεϊ, 1ου Δούκα του Νορθάμπερλαντ, που ήταν αποφασισμένος να διατηρήσει την εξουσία του και τις μεταρρυθμίσεις που είχε κάνει, και που αιφνιδιάστηκε από τον ξαφνικό θάνατο του Εδουάρδου. Με τη συγκατάθεση της οικογένειας της Τζέιν, των Γκρέι, ο Ντάντλεϊ πάντρεψε τη διάδοχο με το μικρότερο γιο του, τον Γκίλφορντ Ντάντλεϊ. Μετά το θάνατο του Εδουάρδου, η Λαίδη Τζέιν ανέβηκε στο θρόνο, μα δεν τον κράτησε περισσότερο από δύο εβδομάδες. Οπλισμένη με την υποστήριξη του λαού, η Μαρία ίππευσε θριαμβευτικά στο Λονδίνο με την Ελισάβετ στο πλάι της.
Η Μαρία Τυδώρ, Βασίλισσα της Αγγλίας και αδερφή της Πριγκίπισσας Ελισάβετ, την φυλάκισε στον Πύργο του Λονδίνου με την κατηγορία της συνενοχής στα σχέδια του προδότη Τόμας Ουάϊατ.

Η Μαρία Τυδώρ συμφώνησε γάμο με τον Πρίγκιπα Φίλιππο της Ισπανίας (μετέπειτα Βασιλιά Φίλιππο τον Β'), προσπαθώντας να ενισχύσει τον καθολικισμό στη Αγγλία. Η Επανάσταση του Γουάιατ το 1554 προσπάθησε να αποτρέψει την ένωση αυτή, και μετά την αποτυχία της, η Ελισάβετ φυλακίστηκε στον Πύργο του Λονδίνου για την υποτιθέμενη συνενοχή της. Υπήρχε από κάποιους η απαίτηση να εκτελεστεί η Ελισάβετ, αλλά λίγοι Άγγλοι ήθελαν να θανατώσουν ένα μέλος της λαοφιλούς Δυναστείας των Τυδώρ. Ο Στίβεν Γκάρντινερ ήθελε να διαγραφεί η Ελισάβετ από τη γραμμή διαδοχής, αλλά ούτε η Μαρία ούτε η Βουλή θα επέτρεπαν κάτι τέτοιο. Μετά την παραμονή της στον Πύργο για δύο μήνες, η Ελισάβετ απελευθερώθηκε στην επέτειο εκτέλεσης της μητέρας της δεκαοχτώ χρόνια πριν. Τοποθετήθηκε σε περιορισμό κατ’ οίκον υπό την επίβλεψη του Σερ Έρικ Μπέντινγκφιλντ.

Η Μαρία, ως Ρωμαιοκαθολική, υιοθέτησε σκληρή στάση απέναντι στους Προτεστάντες, τους οποίους και θεωρούσε αιρετικούς και απειλή για την εξουσία της. Για τις διώξεις που διέταξε έλαβε το προσωνύμιο “Bloody Mary”. Προέτρεψε την Ελισάβετ να προσχωρήσει στη Ρωμαιοκαθολική πίστη, αλλά η Ελισάβετ επέλεξε να μείνει πιστή στη συνείδηση και τις φιλοδοξίες της. Μέχρι το τέλος του έτους, όταν κυκλοφόρησε η λανθασμένη φήμη πως η Μαρία περίμενε παιδί, στην Ελισάβετ επετράπη να επιστρέψει στην Αυλή μετά από διαταγή του Φιλίππου. Φοβόταν μήπως η γυναίκα του πεθάνει στη γέννα, περίπτωση στην οποία προτιμούσε τη Λαίδη Ελισάβετ, κάτω από την καθοδήγησή του, να διαδεχθεί το θρόνο, αντί για την επόμενη στενότερη συγγενή της Μαρίας και της Ελισάβετ, τη Μαρία Στιούαρτ, επίσης γνωστή ως « Μαρία, Βασίλισσα των Σκωτσέζων ». Η Μαρία Στιούαρτ είχε μεγαλώσει στη γαλλική Αυλή και ήταν αρραβωνιασμένη με το Φρανσουά, το Γάλλο Δελφίνο. Παρόλο που η Μαρία Στιούαρτ ήταν Καθολική όπως η Μαρία Τυδώρ, ο Φίλιππος δεν ήθελε να αρπάξει η Μαρία Στιούαρτ το αγγλικό στέμμα, γιατί οι πολιτικές τις θέσεις θα επηρεάζονταν έντονα από τη Γαλλία. Η Μαρία Τυδώρ πέθανε το Νοέμβριο του 1558, αφήνοντας την Ελισάβετ μόνη διάδοχο του αγγλικού θρόνου.

Οι Αρχές της Βασιλείας

Μετά το θάνατο της Μαρίας, υπήρξαν εκδηλώσεις χαράς στους δρόμους του Λονδίνου και το Νοέμβριο του 1558 ορίστηκε να ανεβεί η Ελισάβετ στο θρόνο. Ο θρύλος λέει πως καθόταν κάτω από μια βελανιδιά στο Χάτφιλντ και διάβαζε τη Βίβλο όταν έφτασαν σε αυτήν τα νέα – αν και αυτό είναι μάλλον απίθανο μιας και ήταν χειμώνας. Ένας υπηρέτης την πλησίασε και την αποκάλεσε «Μεγαλειοτάτη...». Τότε η Ελισάβετ ως απάντηση απήγγειλε ένα απόσπασμα από τον Ψαλμό 118: «Αυτό είναι πράξη του Θεού και είναι υπέροχο στα μάτια μας».

Κατά την ενθρόνισή της, έγινε δεκτή με χαρά από τους απλούς ανθρώπους, που έπαιξαν θεατρικά έργα και διάβασαν ποίηση που υμνούσε την ομορφιά και την εξυπνάδα της. Η στέψη της έλαβε χώρα στις 15 Ιανουαρίου 1559. Ήταν 25 ετών. Όταν οι σημαντικότεροι αρχιεπίσκοποι αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην τελετή, επειδή η Ελισάβετ δεν ήταν νόμιμη τόσο σύμφωνα με το Κανονικό Δίκαιο όσο και σύμφωνα με τους κοσμικούς νόμους, ο σχετικά άγνωστος Όουεν Όγκλεθορπ, Επίσκοπος του Καρλάιλ την έστεψε. Η στέψη της Ελισάβετ ήταν η τελευταία στην οποία η Λειτουργία έγινε στα λατινικά. Όλες οι επόμενες, με εξαίρεση αυτή του Γεωργίου Α' έγιναν στα αγγλικά. Αργότερα έκανε τον ιερέα της μητέρας της, το Μάθιου Πάρκερ, Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι.

Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα κατά τις απαρχές της βασιλείας της Ελισάβετ ήταν η θρησκεία. Βασίστηκε αρχικά στο Σερ Ουίλιαμ Σέσιλ (τον οποίο αποκαλούσε «Πνεύμα») για συμβουλές. Ο Νόμος περί Ομοιομορφίας του 1559 (Act of Uniformity 1559), για τον οποίο έδωσε τη συγκατάθεσή της λίγο μετά την άνοδό της στο θρόνο, επέβαλε τη χρήση του Προτεσταντικού Βιβλίου των Κοινών Προσευχών (Book of Common Prayers) στις εκκλησιαστικές λειτουργίες. Οι επαφές με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία είχαν αποκατασταθεί από τη Μαρία Α', αλλά διακόπηκαν οριστικά από την Ελισάβετ. Η Βασίλισσα έλαβε τον τίτλο «Ανώτατος Κυβερνήτης της Εκκλησίας της Αγγλίας», αντί για το «Επικεφαλής», κυρίως γιατί πολλοί επίσκοποι αλλά και μέλη του λαού θεωρούσαν πως μια γυναίκα δεν μπορούσε να είναι η κεφαλή της Εκκλησίας.

Επιπροσθέτως, ο Νόμος περί Υπεροχής του 1559 (Act of Supremacy) όριζε να παίρνουν οι δημόσιοι αξιωματούχοι όρκο, αναγνωρίζοντας τον έλεγχο της Βασίλισσας πάνω στην Εκκλησία, αλλιώς θα έπρεπε να τιμωρηθούν. Πολλοί επίσκοποι αρνήθηκαν να συμμορφωθούν στην θρησκευτική πολιτική της Ελισάβετ. Αυτοί καθαιρέθηκαν από τη θέση τους και αντικαταστάθηκαν από άλλους που συμφωνούσαν με τη Βασίλισσα. Επίσης όρισε νέο Συμβούλιο (Privy Council), απομακρύνοντας πολλά από τα μέλη του που πίστευαν στον Καθολικισμό. Υπό την Ελισάβετ, ο κομματισμός και οι διαμάχες στην αυλή μειώθηκαν σημαντικά. Οι κύριοι σύμβουλοί της ήταν ο Σερ Ουίλιαμ Σέσιλ, ως Γραμματέας του Κράτους (Secretary of State), και ο Σερ Νίκολας Μπέικον, ως ο Λόρδος Φύλακας της Μεγάλης Σφραγίδας (Lord Keeper of the Great Seal).

Η Ελισάβετ επικύρωσε τη Συνθήκη του Κατώ–Καμπρεσί της 3ης Απριλίου 1559, εξασφαλίζοντας ειρήνη με τη Γαλλία. Υιοθέτησε την αρχή « η Αγγλία για τους Άγγλους ». Η άλλη περιοχή υπό την κυριαρχία της, η Ιρλανδία, αντιμετωπίστηκε με διαφορετικό τρόπο. Τα αγγλικά έθιμα που επιβλήθηκαν στην Ιρλανδία δεν ήταν λαοφιλή, το ίδιο και η θρησκευτική πολιτική της.
Ο Ρόμπερτ Ντάντλεϊ, κόμης του Λέστερ, με τον οποίο λεγόταν πως η Βασίλισσα ήταν βαθύτατα ερωτευμένη. Σύμφωνα με κάποιες ρομαντικές ιστορίες εκείνος ήταν ο λόγος που δεν παντρεύτηκε ποτέ κάποιον άλλον.

Λίγο καιρό μετά τη στέψη της, πολλοί προέβαλαν επιχειρήματα για το ποιον θα έπρεπε να παντρευτεί η Ελισάβετ. Ο λόγος που ποτέ δεν το έκανε παραμένει άγνωστος. Ίσως είχε σιχαθεί την κακή μεταχείριση προς τις γυναίκες του Ερρίκου Η΄, με το θάνατο της μητέρας της πάντα στο μυαλό της, ή ίσως πάλι να είχε πληγωθεί από τις φήμες που την ήθελαν να σχετίζεται κατά την εφηβεία της με τον Λόρδο Τόμας Σέιμουρ όσο διέμενε στο σπίτι του. Τα κουτσομπολιά της εποχής την παρουσίαζαν να υποφέρει από κάποια παραμόρφωση που φοβόταν να αποκαλύψει, όπως σημάδια από ευλογιά. Υπήρχε επίσης η ιστορία πως θα παντρευόταν μόνο έναν άντρα, το Ρόμπερτ Ντάντλεϊ, με τον οποίον λεγόταν πως ήταν βαθύτατα ερωτευμένη και τον οποίο είχε ορίσει Κύριο του Αλόγου της Βασίλισσας. Ωστόσο, μέχρι το 1560, ο Ντάνλεϋ ήταν παντρεμένος με την Έιμι Ρόμπσαρτ, η οποία πέθανε κάτω από ύποπτες συνθήκες. Μετά το θάνατό της, το Συμβούλιο της Ελισάβετ αρνήθηκε και να σκεφτεί την επικύρωση ενός γάμου ανάμεσα στη Βασίλισσα και τον Κόμη, εξαιτίας της χαμηλής του κοινωνικής θέσης και της ιστορίας της οικογένειάς του ( ο παππούς του ήταν διαβόητος γραφειοκράτης υπό τον Ερρίκο Ζ' και εκτελέστηκε υπό τον Ερρίκο Η', ενώ ο πατέρας του ήταν ο ακόμη πιο διαβόητος Λόρδος Προστάτης). Μερικοί πιστεύουν πως η Ελισάβετ αποφάσισε πως μιας και δεν μπορούσε να είχε τον Ντάντλεϊ, δεν θα παντρευόταν ποτέ.

Η πιο πιθανή αιτία, ωστόσο, ήταν μάλλον η επιφυλακτικότητά της Ελισάβετ να μοιραστεί την εξουσία με κάποιον άλλο, φοβούμενη πως ο γάμος με έναν ξένο θα προκαλούσε την ίδια έχθρα με εκείνη που προκάλεσε ο γάμος της Μαρίας με το Φίλιππο Β΄ της Ισπανίας. Επίσης, δεν ρίσκαρε να κάνει την Αγγλία όργανο της πολιτικής των ξένων, ούτε την πιθανότητα να τη βυθίσει σε νέους πολέμους σαν και αυτούς που προκάλεσε ο γάμος της Μαρίας. Ένας γάμος με κάποιον Άγγλο υψηλής κοινωνικής θέσης θα προκαλούσε εσωτερικές τριβές στην Αυλή. Με δεδομένη την αστάθεια της πολιτικής κατάστασης, η Ελισάβετ θα πρέπει να φοβόταν ένοπλη διαμάχη ανάμεσα στις φατρίες αν παντρευόταν κάποιον που δεν έχαιρε κοινής αποδοχής. Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως ένας γάμος με τον οποιοδήποτε θα είχε μεγάλο κόστος για εκείνη, τόσο σε χρήμα όσο και σε ανεξαρτησία, καθώς όλα τα περιουσιακά στοιχεία που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα της θα της άνηκαν μέχρι να παντρευτεί. Εκείνες της μέρες, η Αγγλία δεν ήταν έτοιμη να δεχτεί την ιδέα μιας Queen Regnant, δηλαδή μιας βασίλισσας που η ίδια διοικεί κι όχι ο σύζυγός της, όπως ήταν η Μαρία και τώρα η ίδια η Ελισάβετ. Όντας ανύπαντρη έκανε ό,τι νόμιζε, λαμβάνοντας συμβουλές μόνο όταν το ζητούσε. Αν ενωνόταν με κάποιον με γάμο, θα ήταν αναμενόμενο να παραχωρήσει τις τύχες του κράτους στον άντρα της και να μην συμμετέχει ενεργά στις κρατικές υποθέσεις. Θα ήταν λοιπόν μια αποκρουστική προοπτική να δεχτεί γάμο με έναν από τους καθολικούς μονάρχες που περιτριγύριζαν την αυλή της.

Η Αγνότητα

Παρόλο που η Ελισάβετ είναι γνωστή ως η « Παρθένος Βασίλισσα » επειδή δεν παντρεύτηκε ποτέ, δεν είναι σίγουρο κατά πόσο ήταν κυριολεκτικά παρθένα. Ακόμη και για τους συγχρόνους της ήταν ένα κοινωνικό και σεξουαλικό αίνιγμα αποφεύγοντας το γάμο, το σεξ και τη μητρότητα. Αν και ένας βασιλιάς ήταν αναμενόμενο να διατηρεί μια ερωμένη ή παλλακίδα, θα ήταν επικίνδυνο σε πολιτικό επίπεδο να συμπεριφερθεί μια γυναίκα με τον ίδιο τρόπο. Η σεξουαλικότητα του κυβερνώντος ήταν ένα σημαντικό θέμα για το έθνος, όπως ήταν και στην εποχή του πατέρα της – ωστόσο υπό ένα διαφορετικό πρίσμα.

Το να διατηρεί τη φήμη της παρθενίας της απέφερε πολλά πλεονεκτήματα στην Ελισάβετ. Επειδή μια σύζυγος την εποχή της Αναγέννησης αναμενόταν να αφήνεται στην εξουσία του συζύγου της, μια βασίλισσα ρίσκαρε της πολιτική της υπεροχή. Η συζυγική ζωή ίσως να προκαλούσε ανεπιθύμητες εντάσεις στην κρεβατοκάμαρα, στην πατρίδα και στο εξωτερικό, με τους γάμος της εξαδέλφης της, Μαρίας, Βασίλισσας των Σκωτσέζων, να αποτελούν τρανταχτό παράδειγμα.

Εν τούτοις, φήμες για διάφορους δεσμούς έρχονταν στην επιφάνεια, με περισσότερο γνωστό αυτόν με τον Ρόμπερτ Ντάντλεϊ. Αργότερα στη ζωή της ακούστηκε πως συνδέθηκε με τον προγονό του Ντάντλεϊ, τον Ρόμπερτ Ντέβερω, Κόμη του Έσσεξ.

Διαμάχες με τη Γαλλία και τη Σκωτία

Η Βασίλισσα βρήκε έναν επικίνδυνο αντίπαλο στο πρόσωπο της καθολικής της εξαδέρφης, της Μαρίας, Βασίλισσας της Σκωτσέζων, που ήταν σύζυγος του Γάλλου Βασιλιά Φραγκίσκου Β΄. Το 1559, η Μαρία αυτοανακηρύχτηκε Βασίλισσα της Αγγλίας με την υποστήριξη των Γάλλων. Στη Σκωτία, η μητέρα της, η Μαρία του Γκιζ, προσπάθησε να εξασφαλίσει τη γαλλική υποστήριξη προσφέροντας στρατεύματα ενάντια στους Άγγλους. Μια ομάδα Σκωτσέζων ευγενών που ήταν σύμμαχοι της Ελισάβετ ξεφορτώθηκαν τη Μαρία του Γκιζ και, υπό την πίεση των Άγγλων, οι αντιπρόσωποι της Μαρίας υπέγραψαν τη Συνθήκη του Εδιμβούργου, που προέβλεπε την απόσυρση των γαλλικών στρατευμάτων. Παρόλο που η Μαρία αρνήθηκε να επικυρώσει τη συνθήκη, είχε τελικά το αναμενόμενο αποτέλεσμα, και η γαλλική επιρροή μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό στην Σκωτία.

Αργότερα, πολλές συνωμοσίες αποσκόπησαν στο να επαναφέρουν την Αγγλία στην Καθολική Εκκλησία με την υπογραφή της Μαρίας των Σκωτσέζων, και μετά από πολλούς δισταγμούς η Ελισάβετ διέταξε την εκτέλεσή της.

Μετά το θάνατο του συζύγου της, Φραγκίσκου Β΄, η Μαρία Στιούαρτ επέστρεψε στη Σκωτία. Στη Γαλλία, εν τω μεταξύ, διαμάχη ανάμεσα στους καθολικούς και τους Ουγενότους οδήγησε στο ξέσπασμα των Γαλλικών Θρησκευτικών Πολέμων. Η Ελισάβετ βοήθησε μυστικά τους Ουγενότους. Έκανε ειρήνη με τη Γαλλία το 1564, συμφωνώντας να μην διεκδικήσει πλέον την τελευταία αγγλική κτήση στην ηπειρωτική Γαλλία, το Καλαί, μετά την ήττα μιας αγγλικής εκστρατείας στην Χάβρη. Ωστόσο, δεν παράτησε την διεκδίκηση του γαλλικού στέμματος, που συνεχιζόταν από την εποχή του Εδουάρδου Γ΄ κατά την περίοδο του Εκατονταετούς Πολέμου το 14ο αιώνα, και που δεν έλαβε τέλος μέχρι και τη βασιλεία του Γεωργίου Γ΄ το 18ο αιώνα (λίγα χρόνια μετά τη Γαλλική Επανάσταση).

Ο Θρησκευτικός Διακανονισμός του 1559

Ο Καθολικισμός επανήλθε υπό τη Μαρία Α΄, αλλά η Ελισάβετ ήταν Προτεστάντης στο δόγμα, και έτσι θέλησε να φτιάξει μια Προτεσταντική Εκκλησία. Η Βουλή συνεδρίασε το 1559 για να συζητήσει την πιθανότητα μεταρρύθμισης και για να δημιουργήσει μια νέα Εκκλησία. Το Διάταγμα της Μεταρρύθμισης περιελάμβανε απόψεις για τη Θεία Κοινωνία, στιγμάτιζε καταχρήσεις του Πάπα και διέταζε τους λειτουργούς να μην φορούν τα λευκά μακριά τους ενδύματα ή άλλα καθολικά ρούχα. Επέτρεπε στους λειτουργούς να παντρεύονται, απαγόρευσε τις εικόνες στις εκκλησίες και ανακήρυσσε την Ελισάβετ Κεφαλή της Εκκλησίας της Αγγλίας. Το διάταγμα συνάντησε μεγάλη αντίσταση στη Βουλή των Λόρδων, καθώς καθολικοί επίσκοποι ψήφισαν εναντίον του και ζήτησαν σημαντικές αλλαγές σε αυτό, ανάμεσα στις οποίες ήταν και η άρνηση αναγνώρισης της Ελισάβετ ως Κεφαλής της Εκκλησίας.

Η συνεδρίαση της Βουλής αναβλήθηκε επ' αόριστον το Πάσχα, και όταν συνεχίστηκε, η κυβέρνηση κατέθεσε τα δύο νέα διατάγματα στις δύο Βουλές – την Πράξη της Υπεροχής και την Πράξη της Ομοιομορφίας. Η πρώτη όριζε την Ελισάβετ Ανώτατο Κυβερνήτη της Εκκλησίας και όχι Κεφαλή της. Ήταν μια βολική παράφραση του όρου που έκανε την Ελισάβετ κεφαλή χωρίς αυτό να αναφέρεται επισήμως, πράγμα σημαντικό γιατί το 16ο αιώνα δεν ήταν αποδεκτό να ηγείται μια γυναίκα της Εκκλησίας.

Η Πράξη της Ομοιομορφίας ήταν περισσότερο μετριοπαθής από το αρχικό Διάταγμα της Μεταρρύθμισης. Είχαν αφαιρεθεί κάποιοι νόμοι κατά των καθολικών, καθώς και η αναφορά σε καταχρήσεις του Πάπα. Όταν λύθηκε η συνεδρίαση, η Ελισάβετ, μαζί με τον Ουίλιαμ Σέσιλ, πέρασαν αυτά που είναι γνωστά ως Βασιλικά Διατάγματα. Αυτές οι προσθήκες τόνισαν τη συνέχεια σε σχέση με το καθολικό παρελθόν. Οι λειτουργοί διατάχτηκαν να φορούν τα λευκά άμφια. Η όστια, και όχι πλέον το κανονικό ψωμί από το φούρνο, χρησιμοποιήθηκε ως άρτος στη Θεία Κοινωνία. Οι αλλαγές αυτές έγιναν προκειμένου να διευκολύνουν την γενικότερη αποδοχή του Διακανονισμού.

Η Ελισάβετ, παρά τις όποιες πιέσεις, δεν άλλαξε το Θρησκευτικό Διακανονισμό και στην πραγματικότητα είναι αυτός ο διακανονισμός του 1559 που αποτελεί τη βάση της σημερινής Εκκλησίας της Αγγλίας.

Συνωμοσίες και Επαναστάσεις

Στα τέλη του 1562, η Ελισάβετ νόσησε από ευλογιά, αλλά έπειτα έγινε καλά. Το 1563, ανήσυχη για την σχεδόν θανατηφόρα ασθένεια της Βασίλισσας, η Βουλή της ζήτησε να παντρευτεί ή να κατονομάσει ένα διάδοχο για να αποφευχθεί εμφύλιος πόλεμος μετά το θάνατό της. Αρνήθηκε να κάνει οποιοδήποτε από αυτά και τον Απρίλιο διέλυσε τη Βουλή. Το σώμα δεν ανασυγκροτήθηκε μέχρι το 1566, οπότε και η Βασίλισσα χρειάστηκε τη συγκατάθεσή του για να μαζέψει φόρους. Η Βουλή των Κοινοτήτων απείλησε να μην δώσει χρήματα μέχρι να ορίσει η Βασίλισσα διάδοχο. Στις 19 Οκτωβρίου 1566, ο Σερ Ρόμπερτ Μπελ πίεσε τη Βασίλισσα να απαντήσει παρά τη διαταγή της να πάψει.

Διαφορετικές γραμμές διαδοχής συζητήθηκαν κατά τη βασιλεία της Ελισάβετ. Μια πιθανή απάντηση ήταν αυτή της Μαργαρίτας Τυδώρ, της αδερφής του Ερρίκου Η΄, που οδηγούσε στη Μαρία Στιούαρτ, Βασίλισσα των Σκωτσέζων. Η εναλλακτική επιλογή καταγόταν από τη μικρότερη αδερφή του Ερρίκου, Μαρία Τυδώρ, Δούκισσα του Σάφοκ. Ο διάδοχος από αυτή τη γραμμή θα μπορούσε να είναι η Λαίδη Αικατερίνη Γκρέι, αδερφή της Λαίδης Τζέιν Γκρέι. Ακόμη μια πιο μακρινή πιθανότητα ήταν αυτή του Ερρίκου Χάστινγκς, 3ου Δούκα του Χάντιγκτον, που υποστήριζε πως καταγόταν από τον Εδουάρδο Γ΄, που βασίλεψε το 14ο αιώνα. Καθένας από τους πιθανούς διαδόχους είχε και τα μειονεκτήματα του: η Μαρία ήταν καθολική, η Αικατερίνη είχε παντρευτεί χωρίς τη συναίνεση της Βασίλισσας και ο Πουριτανός Λόρδος Χάντιγκτον δεν ήθελε να δεχτεί το θρόνο.
Η Μαρία Στιούαρτ, Βασίλισσα της Σκωτίας, ξαδέρφη της Ελισάβετ και πιθανή της διάδοχος. Οι σχέσεις τους δεν υπήρξαν ιδιαίτερα καλές.

Η Μαρία είχε τα δικά της βάσανα στη Σκωτία. Η Ελισάβετ της πρότεινε να παντρευτεί τον Προτεστάντη Ρόμπερτ Ντάντλεϊ, 1ο Κόμη του Λέστερ, και τότε θα της αναγνώριζε το δικαίωμα να θεωρείται εξαδέλφη και διάδοχός της. Η Μαρία έκανε τις δικές της επιλογές και το 1565 παντρεύτηκε έναν καθολικό, που επίσης διεκδικούσε τον αγγλικό θρόνο, τον Ερρίκο Στιούαρτ, Λόρδο Ντάρνλεϊ. Ο τελευταίος δολοφονήθηκε το 1567, αφού η σχέση του ζευγαριού είχε ψυχράνει. Ο Ντάρνλεϊ έπινε πολύ και είχε επικροτήσει το θάνατο του γραμματέα της Μαρίας, Ντέιβιντ Ρίτζιο, τον οποίο και υποψιαζόταν για εραστή της. Η Μαρία τότε παντρεύτηκε τον Τζέιμς Χέπμπορν, 4ο Κόμη του Μπόθγουελ, που θεωρούταν από πολλούς υπεύθυνος για το θάνατο του Ντάρνλεϊ. Οι Σκωτσέζοι ευγενείς εξεγέρθηκαν, φυλάκισαν τη Μαρία και την ανάγκασαν να παραιτηθεί υπέρ του γιου της που ήταν ακόμη νήπιο και που αργότερα έγινε ο Ιάκωβος ΣΤ' της Σκωτίας.

Το 1568, η τελευταία πιθανή διάδοχος του αγγλικού θρόνου, Αικατερίνη Γκρέι, πέθανε. Άφησε πίσω δύο γιους, που κρίθηκαν όμως μη νόμιμοι, εξαιτίας της απουσίας εν ζωή μαρτύρων του γάμου ή κάποιου κληρικού να υποστηρίξει πως τον τέλεσε. Διάδοχος αυτής ήταν η αδερφή της, η Λαίδη Μαρία Γκρέι, μια νάνος με δυσμορφία. Η Ελισάβετ ήταν αναγκασμένη για άλλη μια φορά να σκεφτεί έναν Σκωτσέζο διάδοχο από τη γραμμή της αδερφής του πατέρα της, Μαργαρίτας Τυδώρ. Η Μαρία όμως δεν ήταν πλέον δημοφιλής στη χώρα της και ήταν στη φυλακή. Αργότερα απέδρασε και διέφυγε στην Αγγλία, όπου αιχμαλωτίστηκε από τις αγγλικές δυνάμεις. Η Ελισάβετ ήταν αντιμέτωπη με ένα αίνιγμα. Το να τη στείλει πίσω στη Σκωτία ήταν πολύ σκληρό, ενώ με το να τη στείλει στη Γαλλία έβαζε ένα δυνατό πιόνι στα χέρια του Γάλλου βασιλιά. Το να την ανεβάσει με το ζόρι στο θρόνο της Σκωτίας μπορεί να έμοιαζε με ηρωική κίνηση, αλλά θα έφερνε μεγάλες διαμάχες με τους Σκωτσέζους, και να την κρατά περιορισμένη στην Αγγλία θα της επέτρεπε να συμμετέχει σε συνωμοσίες κατά της Βασίλισσας. Η Ελισάβετ διάλεξε την τελευταία επιλογή: η Μαρία έζησε υπό περιορισμό για δεκαοχτώ χρόνια, τα περισσότερα από τα οποία στο Κάστρο του Σέφιλντ.

Το 1569, η Ελισάβετ αντιμετώπισε μια σημαντική εξέγερση, γνωστή ως Επανάσταση στο Βορρά, συντονισμένη από τον Τόμας Χάουαρντ, 4ο Δούκα του Νόρφοκ, τον Τσαρλς Νέβιλ, 6ο Κόμη του Γουέστμορλαντ και τον Τόμας Πέρσι, 7ο Κόμη του Νορθάμπερλαντ. Ο Πάπας Πίος Ε΄ βοήθησε την επανάσταση αυτή των καθολικών αφορίζοντας την Ελισάβετ και κηρύσσοντας την έκπτωτη με παπική βούλα. Η βούλα αυτή, Regnans in Excelsis, εκδόθηκε το 1570, καταφθάνοντας αφού καταπνίγηκε η εξέγερση. Μετά την έκδοσή της όμως, η Ελισάβετ αποφάσισε να μην δείχνει πλέον άλλη ανοχή στα θρησκευτικά ζητήματα. Άρχισε διώξεις απέναντι στους θρησκευτικούς της αντιπάλους, δίνοντας την αφορμή για διάφορες συνωμοσίες κατά της παραμονής της στο θρόνο. Επέτρεψε επίσης στην Εκκλησία της Αγγλίας να στραφεί περισσότερο προς τον προτεσταντισμό, επιτρέποντας της να περάσει τα καλβινιστικά 39 άρθρα το 1571 σαν διακήρυξη πίστης της Εκκλησίας της Αγγλίας.

Τότε η Ελισάβετ βρήκε έναν νέο εχθρό στο πρόσωπο του πρώην κουνιάδου της, Φιλίππου Β', Βασιλιά της Ισπανίας. Μετά από μια αιφνιδιαστική επίθεση του Φιλίππου εναντίον των Άγγλων Φράνσις Ντρέικ και Τζον Χώκινς το 1568, η Ελισάβετ ενέκρινε την κατάληψη ενός Ισπανικού πλοίου που μετέφερε θησαυρούς το 1569. Ο Φίλιππος ήταν ήδη απασχολημένος στην καταπολέμηση μιας εξέγερσης στην Ισπανική Ολλανδία, και δεν ήταν σε θέση να ανοίξει πόλεμο με την Αγγλία.

Συμμετείχε σε κάποιες συνωμοσίες για την απομάκρυνση της Ελισάβετ, αλλά με κάποια επιφυλακτικότητα. Ο 4ος Δούκας του Νόρφολκ συμμετείχε επίσης στο πρώτο από αυτά τα σχέδια, τη Συνωμοσία Ριντόλφι του 1571. Όταν, προς μεγάλο σοκ της Ελισάβετ, η συνωμοσία ανακαλύφθηκε και απετράπη, ο Δούκας του Νόρφολκ εκτελέστηκε και η Μαρία έχασε και τος λίγες ελευθερίες που τις απέμειναν. Η Ισπανία, που ήταν φιλική προς την Αγγλία από τότε που ο Φίλιππος νυμφεύθηκε την προκάτοχο της Ελισάβετ, έπαψε να είναι πλέον και τόσο εγκάρδια.
Ο Σερ Γουίλιαμ Σέσιλ, πρώτος σύμβουλος της Ελισάβετ, ο οποίος έλαβε τον τιμητικό τίτλο του Βαρόνου του Μπέργκλεϊ.

Το 1571, ο Σερ Γουίλιαμ Σέσιλ έγινε Βαρόνος Μπέργκλεϊ. Ήταν ο υψηλότερος σύμβουλος της Βασίλισσας από τις πρώτες μέρες της θητείας της και έμεινε έτσι μέχρι και το θάνατό του το 1598. Το 1572, ο Μπέργκλεϊ ανέβηκε στην υψηλότατη θέση του λόρδου διοικητή του βασιλικού ταμείου (Lord High Treasurer). Τη θέση του ως Γραμματέα του Κράτους κατέλαβε ο αρχηγός του δικτύου κατασκόπων της Βασίλισσας, ο Σερ Φράνσις Γουόλσιγκχαμ.

Επίσης το 1572, η Ελισάβετ συμμάχησε με τη Γαλλία. Η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, οπότε και χιλιάδες Ουγενότοι θανατώθηκαν, έθεσε σε κίνδυνο τη συμμαχία αλλά δεν την έσπασε. Η Ελισάβετ ξεκίνησε μάλιστα διαπραγματεύσεις ώστε να παντρευτεί τον Ερρίκο, Δούκα του Ανζού (αργότερα Γάλλο Βασιλιά με το όνομα Ερρίκος Γ΄ και της Πολωνίας), και κατόπιν με το νεότερο αδερφό του Φραγκίσκο, Δούκα του Ανζού και του Αλενσόν. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του τελευταίου το 1581, λέγεται πως η Ελισάβετ έβγαλε από τα χέρια της ένα δαχτυλίδι και του το έδωσε. Ο Ισπανός πρέσβης αναφέρει πως πράγματι εκείνη ανακοίνωσε πως θα τον παντρευτεί. Ωστόσο, ο Ανζού, που όπως αναφέρεται ήταν στιγματισμένος από ουλές και καμπούρης, επέστρεψε στη Γαλλία και πέθανε το 1584 προτού παντρευτεί.

Διαμάχη με την Ισπανία και την Ιρλανδία

Το 1579, η 2η Επανάσταση του Ντέσμοντ ξεκίνησε στην Ιρλανδία με την άφιξη μιας εξωτερικής δύναμης σταλμένης από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ΄, αλλά το 1583 η επανάσταση καταπνίγηκε μετά από μια αιματηρή εκστρατεία, φτιαγμένη από φωτιά, σπαθί και πείνα, κατά τη διάρκεια της οποίας μεγάλο μέρος του πληθυσμού της τότε Κομητείας του Ντέσμοντ, το βορειοδυτικό κομμάτι της επαρχίας του Μύνστερ, έχασε τη ζωή του.

Επίσης το 1580, ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας κατέκτησε την Πορτογαλία, και με τον πορτογαλικό θρόνο απέκτησε και τον έλεγχο των θαλασσών. Μετά τη δολοφονία του Δανού Γουλιέλμου Α΄, η Αγγλία πήρε ανοιχτά το μέρος των Ηνωμένων Επαρχιών της Ολλανδίας, που την εποχή εκείνη είχαν επαναστατήσει ενάντια στην κυριαρχία των Ισπανών. Ο Φίλιππος, που δεν είχε σύζυγο, έκανε πρόταση γάμου στην Ελισάβετ, εκείνη όμως αρνήθηκε. Αυτό, μαζί με τις οικονομικές διαμάχες των δύο χωρών και την πειρατεία των Άγγλων ενάντια στις Ισπανικές αποικίες (που οδήγησε σε συμμαχία των Άγγλων με το ισλαμικό Μαρόκο), οδήγησε στο ξέσπασμα του Άγγλο – Ισπανικού πολέμου το 1585. Τον επόμενο χρόνο, το 1586, ο Ισπανός πρέσβης εκδιώχθηκε από την Αγγλία εξαιτίας της συμμετοχής του σε συνωμοσίες κατά της Ελισάβετ. Φοβούμενη αυτές τις συνωμοσίες, η Βουλή πέρασε την Πράξη της Συνενοχής το 1584, σύμφωνα με την οποία όποιος είχε κάποια συμμετοχή σε σχέδια δολοφονίας του Μονάρχη θα αποκλειόταν από τη γραμμή διαδοχής. Εντούτοις, έναν νέο σχέδιο κατά της Ελισάβετ, η Συνωμοσία Μπάμπινγκτον, αποκαλύφθηκε από τον αρχηγό των κατασκόπων της Βασίλισσας, το Σερ Φράνσις Ουόλσινγκχαμ.

Η Μαρία, Βασίλισσα των Σκωτσέζων παραπέμφθηκε σε δίκη για τη Συνωμοσία Μπάμπινγκτον μπροστά σε 40 ευγενείς, περιλαμβανομένων καθολικών, επικεφαλής των οποίων ήταν ο αρχιδικαστής της Αγγλίας, Σερ Τζον Πόπχαμ. Η Μαρία αρνήθηκε τις κατηγορίες και διαμαρτυρήθηκε πως της αρνήθηκαν την ευκαιρία να ξαναδεί τις αποδείξεις ή τα χαρτιά που αφαιρέθηκαν από αυτήν, πως της αρνήθηκαν την πρόσβαση σε νομικούς συμβούλους και πως δεν είχε ποτέ υπάρξει Αγγλίδα υπήκοος και κατά συνέπεια δεν μπορούσε να δικαστεί για προδοσία. Η Μαρία κρίθηκε ένοχη και αποκεφαλίστηκε στο Κάστρο Φόδερινγκεϋ, Νορθάμπτοντσαϊρ στις 8 Φεβρουαρίου 1587.
Πορτρέτο της Ελισάβετ που μνημονεύει την ήττα της Ισπανικής Αρμάδας (1588), που διακρίνεται στο βάθος. Η δύναμη της Βασίλισσας στο διεθνές πολιτικό στερέωμα συμβολίζεται με το χέρι της να κρατά την υδρόγειο. Το Αυτοκρατορικό Στέμμα στα δεξιά της δείχνει την εξέλιξη της χώρας σε διεθνή δύναμη κατά τη διάρκεια της βασιλείας της.

Στη διαθήκη της, η Μαρία άφησε στο Φίλιππο τις αξιώσεις της στον αγγλικό θρόνο. Κάτω από την πίεση της απειλής της πολιτικής της Ελισάβετ στην Ολλανδία και τον Ανατολικό Ατλαντικό, ο Φίλιππος έθεσε σε εφαρμογή τα σχέδιά του για εισβολή στην Αγγλία. Τον Απρίλιο του 1587, ο Σερ Φράνσις Ντρέικ έκαψε μέρος του ισπανικού στόλου στο Κάντια, καθυστερώντας τα σχέδια του Ισπανού Βασιλιά. Τον Ιούλιο του 1588, η Ισπανική Αρμάδα, ένας μεγαλόπρεπος στόλος 130 πλοίων που ήταν επανδρωμένα με πάνω από 30.000 ανθρώπους απέπλευσε με αποστολή να μεταφέρει μια ισπανική δύναμη εισβολής υπό την ηγεσία του Δούκα της Πάρμα κατά μήκος της Μάγχης από την Ολλανδία. Η Ελισάβετ ξεκίνησε να συναντήσει τους άνδρες της φορώντας ελαφρά πανοπλία πάνω από το φόρεμά της και χωρίς καθόλου φρουρούς, μόνο κάποιους ακόλουθους. Παρά τα παράπονα για την ασφάλειά της, η Ελισάβετ απευθύνθηκε στα στρατεύματα με έναν αξιόλογο λόγο, γνωστό με το όνομα « Λόγος στα Στρατεύματα στο Τίλμπουρυ », κατά τη διάρκεια του οποίου είπε την περίφημη ρήση:

Γνωρίζω πως έχω το σώμα μιας αδύναμης γυναίκας, αλλά έχω την καρδιά και το στομάχι ενός Βασιλιά, και ενός Βασιλιά της Αγγλίας επίσης! Και θεωρώ βρομερά υποτιμητικό πως η Ισπανία, η Πάρμα ή οποιοσδήποτε άλλος πρίγκιπας της Ευρώπης τολμά να εισβάλει στα σύνορα του βασιλείου μου.

Η προσπάθειες των Ισπανών εξουδετερώθηκαν από τον αγγλικό στόλο υπό το Λόρδο Αρχιναύαρχο Τσαρλς Χάουαρντ, 2ο Βαρόνο Χάουαρντ του Έφιγχαμ, βοηθούμενο από τον άθλιο καιρό. Η Αρμάδα αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Ισπανία, με τρομερές απώλειες στις Βόρειες και Δυτικές ακτές της Ιρλανδίας. Η νίκη αύξησε δραματικά τη δημοφιλία της Ελισάβετ, μα αποδείχτηκε όχι και τόσο καθοριστική, και μια φιλόδοξη αντεπίθεση ενάντια στην Ισπανία τον επόμενο χρόνο (Αγγλική Αρμάδα) αποδείχτηκε τέλεια αποτυχία. Ο πόλεμος συνεχίστηκε στην Ολλανδία, όπου οι ολλανδικές κτήσεις ζητούσαν την ανεξαρτησία τους από την Ισπανία. Η Αγγλική κυβέρνηση επίσης ανακατεύτηκε στις διαμάχες στη Γαλλία, όπου το θρόνο διεκδικούσε ένας Προτεστάντης διάδοχος, ο Ερρίκος της Ναβάρρας (κατοπινός Ερρίκος Δ' της Γαλλίας). Η Ελισάβετ έστειλε 20.000 στρατιώτες και πάνω από 300.000 λίρες στον Ερρίκο, καθώς επίσης και 8.000 στρατιώτες και πάνω από 1.000.000 λίρες στους Ολλανδούς.

Οι Άγγλοι κουρσάροι συνέχισαν να χτυπούν ισπανικά πλοία που μετέφεραν θησαυρούς από την Αμερική. Ανάμεσα στους πιο διάσημους από αυτούς ήταν ο Σερ Τζων Χώκινς και ο Σερ Μάρτιν Φρόμπισερ. Το 1595 και 1596, μια καταστροφική εκστρατεία στην ηπειρωτική Ισπανία οδήγησε στο θάνατο των ηλικιωμένων Χώκινς και Ντρέικ. Επίσης το 1595, Ισπανοί στρατιώτες υπό την ηγεσία του Δον Κάρλος ντε Αμεσκίτα αποβιβάστηκαν στην Κορνουάλη όπου κατατρόπωσαν την αγγλική εθνοφρουρά και έκαψαν κάποια χωριά, αλλά αποσύρθηκαν όταν κατέφθασε μια ναυτική δύναμη υπό τον Σερ Γουόλτερ Ράλεϋ.

Το 1596, η Αγγλία αποσύρθηκε από τη Γαλλία, με τον Ερρίκο Δ΄ της Γαλλίας να κρατά σταθερά την εξουσία. Πήρε το θρόνο (συμφωνώντας να ασπαστεί τον καθολικισμό). Ταυτόχρονα οι Ισπανοί αποβίβασαν μια σημαντική δύναμη ανδρών στη Βρετάνη, που έδιωξε τις αγγλικές δυνάμεις που βρίσκονταν εκεί και άνοιξαν νέο μέτωπο στον πόλεμο, με μια επιπρόσθετη απειλή να διαπλεύσουν το κανάλι. Η Ελισάβετ έστειλε επιπλέον 2.000 στρατιώτες στη Γαλλία μετά την κατάκτηση του Καλαί από τους Ισπανούς. Έπειτα έδωσε τη συγκατάθεσή της για επίθεση στις Αζόρες το 1597, μα η προσπάθεια ήταν επίσης παταγωδώς αποτυχημένη. Νέες μάχες συνέχισαν μέχρι και το 1598, όταν η Γαλλία και η Ισπανία έκαναν επιτέλους ειρήνη. Ο Άγγλο-ισπανικός πόλεμος κρίθηκε ισόπαλος όταν ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας πέθανε στα τέλη της ίδιας χρονιάς. Εν μέρει κυρίως λόγω του πολέμου, οι υπερατλαντικές προσπάθειες δημιουργίας αποικιών των Ράλεϋ και Γκίλμπερτ δεν απέδωσαν καρπούς, και ο αποικισμός των Άγγλων αναβλήθηκε, μέχρι που ο Ιάκωβος Α΄ διαπραγματεύτηκε ειρήνη με τη Συνθήκη του Λονδίνου.

Τα Τελευταία Χρόνια
Αγγλική μοναρχία
Οίκος των Τυδόρ
Coat of Arms of England (1509-1554).svg
Βασιλικό Έμβλημα
Ερρίκος Η'
Ερρίκος, Δούκας της Κορνουάλης
Μαρία Α'
Eλισάβετ Α'
Eδουάρδος ΣΤ'

Το 1598, ο κύριος σύμβουλος της Ελισάβετ, ο Λόρδος Μπέργκλεϋ, πέθανε. Η πολιτική του θέση κληροδοτήθηκε στο γιο του, Ρόμπερτ Σέσιλ, που είχε προηγουμένως γίνει Γραμματέας του Κράτους το 1590. Η Ελισάβετ δεν ήταν και πολύ δημοφιλής εξαιτίας της πρακτικής της να ορίζει βασιλικά μονοπώλια, την άρση των οποίων η Βουλή εξακολουθούσε να ζητά. Στον περίφημο Χρυσό Λόγο της στη Βουλή το Νοέμβριο του 1601, η 68χρονη μονάρχης υποσχέθηκε μεταρρυθμίσεις και σκεπτόμενη τη μακρά βασιλεία της είπε:

Παρόλο που είχατε και ίσως έχετε στο μέλλον πολλούς πρίγκιπες ισχυρότερους και σοφότερους να κάθονται σε αυτή τη θέση, δεν είχατε και δεν θα ξαναέχετε κανέναν που θα είναι τόσο γεμάτος φροντίδα και αγάπη. Παρόλο που ο Θεός με ανέβασε ψηλά, ωστόσο με αυτό μετρώ τη δόξα του στέμματός μου – πως βασίλεψα με την αγάπη σας

.

Σύντομα μετά από αυτό, δώδεκα μονοπώλια έλαβαν τέλος με βασιλική διαταγή. Αυτές οι αλλαγές, ωστόσο, ήταν απλά επιφανειακές. Η συγκέντρωση χρημάτων από τα μονοπώλια συνεχίστηκε.

Την ίδια εποχή που η Αγγλία μαχόταν ενάντια στην Ισπανία, αντιμετώπιζε επίσης επανάσταση στην Ιρλανδία, το γνωστό Εννεαετή Πόλεμο. Ο ανώτατος εκτελεστής της εξουσίας του Στέμματος στη Βόρεια Ιρλανδία, ο Χιου Ο’ Νηλ, 2ος Κόμης του Τυρόν, ανακηρύχθηκε προδότης το 1595. Ζητώντας να αποφευχθεί νέος πόλεμος, η Ελισάβετ έκανε ανακωχή με τον Κόμη, μα αυτή την περίοδο η Ισπανία προσπάθησε δύο νέες εκστρατείες της αρμάδας στη Βόρεια Ευρώπη. Αυτές τελικά απέτυχαν, κυρίως λόγω κακών καιρικών συνθηκών. Το 1598, ο Ο’Νηλ πρότεινε ανακωχή, ενώ λάμβανε βοήθεια από την Ισπανία υπό τη μορφή όπλων και εκπαίδευσης. Όταν η ανακωχή έλαβε τέλος, οι Άγγλοι έζησαν τη μεγαλύτερη ήττα τους στην Ιρλανδία στη Μάχη του Γέλοου Φορντ.

To 1559, ένας από τους επικεφαλής του ναυτικού, ο Ρόμπερτ Ντέβερω, 2ος κόμης του Έσσεξ, πήγε στην Ιρλανδία με τον μεγαλύτερο στρατό που είχε σταλεί ποτέ στο νησί, σε μια προσπάθεια να ηττηθούν οι επαναστάτες. Το εκστρατευτικό σώμα του Έσσεξ σύντομα διαλύθηκε, και μετά από μια ιδιωτική συζήτηση με τον Ο’Νηλ – κατά τη διάρκεια της οποίας ο τελευταίος στάθηκε καβάλα στο άλογό του στη μέση ενός ποταμού – έγινε προφανές πως η νίκη ήταν ανέφικτη. Το 1600, ο Έσσεξ επέστρεψε στην Αγγλία χωρίς την άδεια της Βασίλισσας, όπου και τιμωρήθηκε με την απώλεια όλων των αξιωμάτων του και μονοπωλίων στο εμπόριο, που αποτελούσαν το πρωταρχικό του εισόδημα.

Η διαδοχή του θρόνου ήταν η μεγαλύτερη πολιτική ανησυχία στην Αγγλία από τότε που η Μαρία Στιούαρτ έφτασε στη Σκωτία τη δεκαετία του 1560, και μέχρι και το τέλος του αιώνα ένα ερώτημα βασάνιζε το μυαλό των συμβούλων της Ελισάβετ: ποιος θα ήταν ο επόμενος; Υπό αυτό το πρίσμα εξηγείται η συμπεριφορά του Έσσεξ. Το 1601, ηγήθηκε μιας επανάστασης ενάντια στη Βασίλισσα, μα δεν είχε υποστήριξη από το λαό, και ο πρώην αγαπημένος των μαζών εκτελέστηκε.
Ο Φράνσις Ουόλσινγκχαμ, αρχηγός του δικτύου κατασκόπων της Ελισάβετ και κατοπινός Γραμματέας του Κράτους. Θεωρείται ένας από τους πατέρες της σύγχρονης κατασκοπείας.

Ο Τσαρλς Μπλάουντ, 8ος βαρόνος του Μάουντζοϊ, ένας σχολαστικός άντρας που του άρεσε να τυλίγεται με κασκόλ, εστάλη στην Ιρλανδία στη θέση του Έσσεξ. Με ανελέητη αφοσίωση στο σκοπό του, προσπάθησε να αποκλείσει τους στρατιώτες του Ο’Νηλ και να τους υποτάξει με όπλο την πείνα. Το 1601, οι Ισπανοί έστειλαν σε βοήθεια των Ιρλανδών 3.000 άνδρες, με την δικαιολογία πως έκαναν αντίποινα στους Άγγλους, επειδή εκείνοι έστειλαν στρατό στους Ολλανδούς όταν είχαν επαναστατήσει ενάντια στην Ισπανική κατοχή. Μετά από μια εξαντλητική εκστρατεία το χειμώνα, ο Μάουντζοϊ νίκησε τις Ισπανικές και Ιρλανδικές δυνάμεις στη Μάχη του Κίνσεϊλ. Ο Ο’Νηλ παραδόθηκε λίγες μέρες μετά το θάνατο της Ελισάβετ, αν και το γεγονός αποκρύφτηκε από εκείνον με μεγάλη δεξιοτεχνία και ειρωνεία από την πλευρά του Μάουντζοϋ.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών της, αναφέρεται πως η Βασίλισσα δήλωσε πως έστειλε « λύκους, και όχι βοσκούς να κυβερνήσουν την Ιρλανδία, επειδή δεν μου άφησαν τίποτα να κυβερνήσω παρά στάχτες και πτώματα ». Ο διάδοχος της Ελισάβετ έδωσε στον Μάουντζοϋ τον τίτλο του Ανώτατου Διοικητή της Ιρλανδίας (Lord Lieutenant of Ireland), ένα αξίωμα που υπηρέτησε με μεγάλη ικανότητα και μετριοπάθεια μέχρι τον πρόωρο θάνατό του, το 1605.

Θάνατος

Παρόλο που τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της βασιλείας της Ελισάβετ αμαυρώθηκαν από πολιτικές ατυχίες, φωτίστηκαν από την καλλιτεχνική λάμψη των Σίδνεϋ, Έντμουντ Σπένσερ, Κρίστοφερ Μάρλοου και Σαίξπηρ, από τις θαλάσσιες επιτυχίες των Ντρέικ και Χώκινς, και από την ίδρυση της πρώτης αγγλικής αποικίας στην Βιρτζίνια, που ονομάστηκε από αυτήν ( στην αγγλική γλώσσα virgin = παρθένος ). Η περίοδος αυτή ξεκίνησε από την απόκρουση της Ισπανικής Αρμάδας, που εξασφάλισε την κυριαρχία της Ελισάβετ ως Προτεστάντη ηγεμόνα. Τελείωσε με τη μελαγχολία της προχωρημένης ηλικίας και τον αυξανόμενο κυνισμό της Αυλής. Τις μέρες που είχε κατάθλιψη, ήταν ληθαργική και σιωπηλή, σε αντιδιαστολή με το ζωντανό χαρακτήρα της. Στεκόταν στητή, χωρίς ξεκούραση για δύο ημέρες, σιωπηλή, με το δάχτυλο στο στόμα σαν κουρασμένο παιδί. Ήταν σαν να ήξερε πως αν ξάπλωνε, δεν θα σηκωνόταν ξανά.

Στις 21 Μαρτίου 1603, ο Λόρδος Ναύαρχος τελικά έπεισε τη Βασίλισσα να πάει στο κρεβάτι. Αναγκάστηκαν να κόψουν το βασιλικό δαχτυλίδι της στέψης που είχε πλέον χωθεί βαθιά στο δάχτυλο. Δεν μπορούσε πια να μιλήσει. Ο Ρόμπερτ Σέσιλ αργότερα υποστήριξε πως εκείνη του έδειξε με νοήματα πως ο Ιάκωβος ΣΤ' της Σκωτίας θα ήταν ο διάδοχός της. Στις 24 Μαρτίου, με τον Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι στα γόνατα πλάι στο κρεβάτι της, προσευχόμενο με τις γυναίκες της για την ψυχή της, πέθανε, ανάμεσα στις δύο και τρεις το ξημέρωμα. Ο γιατρός της αργότερα δήλωσε πως ήταν σαν να παρακολουθεί να πέφτει ένα γινωμένο μήλο από το δέντρο. Η Ελισάβετ κυβέρνησε την Αγγλία για πάνω από 44 χρόνια και κηδεύτηκε στο Αββαείο του Ουεστμίνστερ. Ένας ιππέας ήδη ταξίδευε στη Σκωτία προς τον Ιάκωβο, μεταφέροντας το δαχτυλίδι της.

Η διαθήκη του Ερρίκου Η΄ όριζε πως την Ελισάβετ θα διαδέχονταν οι απόγονοι της μικρότερης αδερφής του Μαρίας Τυδώρ, Δούκισσας του Σάφοκ, και όχι οι Σκωτσέζοι απόγονοι της μεγαλύτερης αδερφής του, Μαργαρίτας Τυδώρ. Αν, ωστόσο διατηρούνταν οι κανόνες της διαδοχής από τον μεγαλύτερο, διάδοχος θα ήταν ο Ιάκωβος. Υπήρχαν επίσης και άλλοι διεκδικητές: ο Έντουαρτ Σέιμουρ, υποκόμης του Μποσάμπ (ο ημι-νόμιμος γιος της Λαίδης Αικατερίνης Γκρέι) και ο Γουίλιαμ Στάνλεϊ, 6ος κόμης του Ντέρμπι (θείος της Λαίδης Άννας Στάνλεϋ).

Υποστηρίζεται μερικές φορές πως η Ελισάβετ κατονόμασε το διάδοχό της στο νεκροκρέβατό της. Σύμφωνα με μια ιστορία, όταν ρωτήθηκε ποιον θα ονόμαζε διάδοχό της, απάντησε: « Ποιος άλλος θα μπορούσε να είναι παρά ο ξάδερφός μου στη Σκωτία; ». Σύμφωνα με άλλη μαρτυρία, είπε: « Ποιος παρά ένας Βασιλιάς μπορεί να διαδεχτεί μια Βασίλισσα; ». Τελικά, ένας τρίτος μύθος υποστηρίζει πως έμεινε σιωπηλή μέχρι το θάνατό της. Δεν υπάρχει καμία απόδειξη που να επαληθεύει κάποια από αυτές τις εκδοχές. Όπως και να έχει, κανένας από τους εναλλακτικούς διαδόχους δεν προέβαλε το δικαίωμά του στη διαδοχή. Ο Ιάκωβος ΣΤ΄ ανακηρύχθηκε Βασιλιάς της Αγγλίας με το όνομα Ιάκωβος Α΄ λίγες ώρες μετά το θάνατο της Ελισάβετ στις 24 Μαρτίου 1603, σηματοδοτώντας τη λήξη της Δυναστείας των Τυδώρ και την έναρξη της Δυναστείας των Στιούαρτ στο Βασίλειο της Αγγλίας.

Εμβλήματα

Η Βασίλισσα ονομάζεται σήμερα Βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ μετά τη στέψη της Ελισάβετ Β' το 1952. Πριν από αυτή την εποχή ήταν απλά γνωστή ως Βασίλισσα Ελισάβετ.

Το έμβλημά της ήταν ίδιο με αυτό του Ερρίκου Δ΄: «Quarterly, Azure three fleurs-de-lys Or (για τη Γαλλία) and Gules three lions passant guardant in pale Or (για την Αγγλία)». Ενώ οι Τυδώρ χρησιμοποιούσαν ένα χρυσό λέοντα και ένα κόκκινο δράκο, εκείνη χρησιμοποιούσε ένα χρυσό λέοντα και ένα χρυσό δράκο. Είχε επίσης υιοθετήσει ένα από τα μοτό της μητέρας της «Semper Eadem» (Πάντα η Ίδια), καθώς και το έμβλημα της, έναν αετό στην κορυφή ενός κορμού δέντρου.

Κληρονομιά

Η Ελισάβετ έγινε μία από τους δημοφιλέστερους μονάρχες στην Αγγλική - Βρετανική ιστορία. Κατέλαβε την έβδομη θέση στην ψηφοφορία για τους 100 σημαντικότερους Βρετανούς, που διεξήχθη από το British Broadcasting Corporation (BBC) το 2002, υψηλότερη από κάθε άλλο μονάρχη.

Ορισμένοι ιστορικοί, ωστόσο, βλέπουν τη βασιλεία της Ελισάβετ με αυστηρότερο μάτι. Παρόλο που η χώρα σημείωσε στρατιωτικές επιτυχίες, η Ελισάβετ δεν τα κατάφερε στον τομέα αυτό τόσο καλά όσο ο Ερρίκος Ε΄ για παράδειγμα. Επίσης δέχεται κριτική για τα προβλήματα στην Ιρλανδία.

Γενικότερα θεωρείται επιτυχημένη μονάρχης, καθώς βοήθησε στη σταθεροποίηση της χώρας ακόμη κι αν κληρονόμησε ένα τεράστιο εθνικό χρέος από την αδερφή της Μαρία. Υπό την εξουσία της η Αγγλία απέκρουσε την Ισπανική εισβολή στα εδάφη της και παράλληλα απέτρεψε το ξέσπασμα ενός θρησκευτικού ή εμφυλίου πολέμου σε αγγλικό έδαφος. Για πολλά χρόνια μετά το θάνατό της η μέρα της στέψης της γιορταζόταν με εκδηλώσεις καύσης του Πάπα. Τα κατορθώματα της, όμως, ίσως να δέχτηκαν κάποια μεγαλοποίηση μετά το θάνατό της. Τα επόμενα χρόνια θεωρήθηκε πως ήταν η προστάτις του Προτεσταντισμού στην Ευρώπη, πράγμα που δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις.