ΣΥΝΕΣΙΟΣ Ο ΚΥΡΗΝΑΙΟΣ

Συνέσιος ο Κυρηναίος

370 - 413/414 μ.Χ.

Βίος:

Φιλόσοφος και συγγραφέας, νεοπλατωνικός και τέλος επίσκοπος Πτολεμαΐδας. Γεννήθηκε το 370 μ.Χ. στην Πεντάπολη της Κυρηναϊκής. Ήταν γόνος ευθενούς Εθνικής οικογένειας αναγόμενος από το γένος των Ηρακλειδών. Αφού έλαβε βασική μόρφωση μετέβη με τον αδελφό του, Ευοπτίο, εις την Αλεξάνδρεια όπου μαθήτευσε στην νεοπλατωνική φιλόσοφο Υπατία και την οποία σε όλο τον βίο του τιμούσε ως σεβασμιότατη και θεοφιλέστατη διδάσκαλο, μητέρα και αδελφή που είχε θειότατη ψυχή.

Στην Αλεξάνδρεια έλαβε την πρώτη γνώση του Χριστιανισμού. Άγνωστο πότε προσήλθε, αλλά δεν άφησε τις νεοπλατωνικές ιδέες. Επανερχόμενος εις την πατρίδα του εστάλη αρχηγός πρεσβείας της Πενταπόλεως το 399 στην Κων/πολη ώστε να πείσει τον αυτοκράτορα Αρκάδιο να μειώσει τους φόρους και να του προσφέρει χρυσό στεφάνι. Μετά από 1 έτος αναμονής κατάφερε να δει τον αυτοκράτορα όπου του εκφώνησε τον «περί βασιλείαν λόγον» όπου συνιστούσε σε αυτόν να είναι κοινός, αγαθός, άτυφος, εραστής της φιλοσοφίας και της αληθινής παιδείας. Το 402 γύρισε στην πατρίδα του. Μετά από λίγο καιρό επισκέφθηκε την Αθήνα όπου απογοητεύθηκε διότι δεν εύρε «ουδέν σεμνόν αλλά ή τα κλεινά των χωρίων ονόματα» και αντί σοφών «μελιττουργούς, περιφερόμενους με τα εξ Υμηττού σταμνία» (επιστ. 135). Μετέβηκε εις Αλεξάνδρεια ξανά όπου νυμφεύθηκε το 403 μια Χριστιανή και απέκτησε 3 τέκνα τα οποία αργότερα έχασε και τα θρηνεί με επιστολές προς την Υπατία. «Μέχρις εκείνου ζην άξιον Συνέσιον, μέχρις ήν άπειρος των του βίου κακών. Είτα ώσπερ ρεύμα επισχεθέν, αθρόον ερρύη και μετέβαλεν ή γλυκύτης του βίου.Παυσαίμων ή ζων ή μεμνημένος των υιέων του τάφου» (επιστ. 16).

Το 404 μ.Χ. αποσύρθηκε εις την Κυρηναϊκή με την γυναίκα του όπου ζούσε ήρεμα σε αγρόκτημα ασχολούμενος με την φιλοσοφία την ποίηση και την ρητορική όπως και με την κηπουρική, το κυνήγι τα όπλα και τα άλογα. Στενοχωριόταν όμως διότι δεν εύρισκε ανθρώπους να ενδιαφέρονται για ψηλότερα ζητήματα «της ηχούς μη αντιφθεγομένης ημίν» (επιστ. 100). Εκεί συνέγραψε διάφορα συγγράμματα ορισμένα από τα οποία σώθηκαν.

Κατά τις επιδρομές των βαρβάρων Μακετών το 405 πήρε ενεργό μέρος εις την άμυνα και λόγω του ήθους και της μόρφωσής του αλλά και της ευγενικής του καταγωγής, όταν το 409 πέθανε ο επίσκοπος Πτολεμαΐδας ο λαός τον ήθελε σαν διάδοχο. Ο Συνέσιος μάταια διαμαρτύρονταν ότι ήταν ανάξιος λόγω των απείρων προσόντων που απαιτούνταν. Διεμήνυσε μάλιστα εις τον Θεόφιλο ότι επ’ ουδέν λόγο ήταν διατεθειμένος να αφήσει την σύζυγό που ο Θεός, ο νόμος και το ιερό χέρι του Θεόφιλου του έδωσαν ώστε να αποδεχθεί Χριστιανικά δόγματα που αντίκειται εις τα φιλοσοφικά του περί προϋπάρξεως ψυχών, αιωνιότητας κόσμου και μη ανάστασης σαρκός διότι θεωρούσε δύσκολα, αν όχι αδύνατον, «τα δ’ επιστήμης εις απόδειξιν ελθόντα δόγματα σαλευθήναι». Ναι μεν αναγνώριζε ότι η πλήρη αλήθεια θα ήταν δυνατό να βλάψει τα πλήθη όπως το απόλυτο φως τυφλώνει τον ασθενή οφθαλμό και γι' αυτό θα σέβονταν τις πεποιθήσεις των πολλών «τα μεν οίκι φιλοσόφων, τα δ΄ έξω φιλομύθων» αλλά δεν θα δίδασκε θεωρίες στασιάζοντας την γλώσσα του έναντι στην γνώση του. Παρ’ ταύτα ο Πατριάρχης Αλεξάνδρειας Θεόφιλος, προς τον οποίο ο Συνέσιος διεμήνυσε τις παραπάνω επιφυλάξεις του, ακούγοντας τις παρακλήσεις του λαού καθώς «προς την άλλην του ανδρός καλοκαγαθίαν και του καθαρού του βίου» χειροτόνησε επίσκοπο Πτολεμαΐδας και μητροπολίτη Πενταπόλεως το 410 μ.Χ., αν και ήταν... αβάπτιστος! Τότε λίγο αργότερα από την χειροτονία του βαπτίσθηκε Χριστιανός.

Τα 4-5 έτη που διετέλεσε επίσκοπος βρίσκονταν σε διαρκείς αγώνες και θεωρούσε ότι ήσαν θεία τιμωρία διότι ήταν ανάξιος όταν δέχθηκε να γίνει επίσκοπος. Τις φιλοσοφικές του πεποιθήσεις δεν τις εγκατέλειψε ποτέ και επτά μήνες μετά την χειροτονία έστειλε επιστολή (Νο 95) στον φίλο του Ολύμπιο λέγοντας ότι αν πεισθεί ότι τα επισκοπικά του καθήκοντα είναι αντίθετα με τις φιλοσοφικές του πεποιθήσεις θα σηκωθεί να φύγει από την Αίγυπτο και θα πάει στην Ελλάδα. Και σε άλλες επιστολές μετανοεί που δέχθηκε την επισκοπή και αντί αυτής θα προτιμούσε τον θάνατο και ομιλεί με περιφρόνηση και ειρωνεία για τον Χριστιανικό όχλο.

Παρ’ όλα αυτά συνέχιζε συνειδητά τα επισκοπικά του καθήκοντα και όχι μόνο κήρυττε (σώθηκαν αποσπάσματα ομιλιών του) αλλά ζωηρότατα αντέδρασε κατά της «αθεώτατης αιρέσεως του Ευνόμιου». Μεγάλο δε αγώνα έκανε έναντι του τυραννικού «απλήστου συμφορών» διοικητή της πόλης Ανδρόνικου (έπαρχος Πενταπόλεως) τον οποίο απόκλεισε από την θεία κοινωνία και κατόρθωσε στο τέλος να τον παύση. Υπεραμύνθηκε της χώρας έναντι των επιδρομέων Αυσουριανών και άλλων βαρβαρικών φύλλων περί το 412 όπου εκφώνησε και 2 λόγους, «καταστάσεις» . Στον 1ο προτρέπει σε άμυνα υποσχόμενος ότι αυτός ο λειτουργός του Θεού θα μείνει στην εκκλησία «εκεί και ζων καθοδούμαι και αποθανών κείδομαι». Στον 2ο εξυμνεί τον στρατιωτικό διοικητή Πεντάπολης Θεοσεβή Αύσιο. Πέθανε το 413 ή 414.

Συγγράμματα:

Στην Κυρηναϊκή ο Συνέσιος έγραψε:

1) «Δίων ή περί της καθ’ εαυτόν διαγωγής». Επειδή κάποιοι απορούσαν γιατί ένας φιλόσοφος σαν τον Συνέσιο καταγίνονταν με την ποίηση, την ελαφρότερη φιλολογία, ο Συνέσιος απολογείται σε αυτό το σύγγραμμα φέρνοντας για παράδειγμα τον Δίωνα τον Χρυσόστομο, ο οποίος ασχολείται και αυτός με ελαφρότερες ασχολίες, διότι ο φιλόσοφος δεν πρέπει να είναι αγροίκος «αλλά και τα εκ χαρίτων μυείσθαι και ακριβώς Έλληνα είναι», άλλωστε όπως λέει, δεν είναι ούτε θεός, ώστε να μένει ασυγκίνητος προς πάσα ηδονή αλλά ούτε και θηρίο ώστε να ευχαριστιέται με τις ηδονές του σώματος.

2) «Φαλάκρας εγκώμιον». Ευθυμογράφημα έναντι του έργου του φιλόσοφου Δίωνα «κόμης εγκώμιο», όπου ζητά να καταδείξει πόσο καλύτερη είναι η φαλάκρα από την κόμη διότι τα ηλιθιότερα ζώα είναι και τα πιο τριχωτά ενώ ο άνθρωπος με πολύ λίγο τρίχωμα είναι ο εξυπνότερος ή ότι αν κάποιος καλλιτέχνης θέλει να παραστήσει σοφούς τους αναπαριστά φαλακρούς στα μουσεία ενώ τους μοιχούς και τους κίναιδους με μαλλιά. Αλλά και ανάμεσα στα κυνηγετικά σκυλιά τα πιο έξυπνα είναι εκείνα που δεν έχουν τρίχες στα αυτιά και στην κοιλιά, έτσι ώστε να συμπεραίνει κανείς ότι οι τρίχες είναι ένδειξη έλλειψης φρονήσεως. Η φαλάκρα έχει υπέρ την στιλπνότητα και την λειότητα και θυμίζει την πανσέληνο.

3) «Αιγύπτιος ή περί προνοίας λόγοι δύο». Είδος ιστορικού μυθιστορήματος όπου με το κάλυμμα των μύθων περί των διαφωνιών των αιγυπτιακών θεών καλού Οσίριδος και κακού Τύφωνα αναπαρίσταται διαφωνίες του Βυζαντινού έπαρχου πραιτώριου Αυρηλιανού και του αδελφού του Καισάριου ή του Γότθου Γαϊνά. Λόγω των πολλών ακατανόητων υπαινιγμών το σύγγραμμα σήμερα είναι σκοτεινό.

4) «Περί ενυπνίων λόγος», όπου εξηγεί την σημασία των ονείρων ως φαινόμενα μελλοντικά και στο οποίο υποστηρίζει ότι «ουκ απόβλητος ή δια των ύπνων μαντεία».

5) «Προς Παιόνιον υπέρ του δώρου αστρολαβίου λόγος». Επιστολή προς τον φίλο του της Κων/πολης Πραιόνιο, προς τον οποίο έστειλε αργυρό αστρονομικό όργανο δικής του κατασκευής (αστρολάβο ή πανισφαίριο). Σε αυτή την επιστολή εξυμνεί την αστρονομία ως «υπέρσεμνον».

6) 156 επιστολές που έγραψε σε διάφορες εποχές από το 400 μέχρι τον θάνατό του και είναι διαφορετικού περιεχομένου. Κατά των Φώτιο αυτές οι επιστολές «αποστάζουσαι χάριτος και ηδονής, μετά τοις εν νοήμασιν ισχύος και πυκνότητος» και αναφέρονται σε ζητήματα σχετικά με τον Συνέσιο διαφωτίζοντας την ιστορία του, την ιστορία της Πενταπόλεως καθώς και την γεωγραφία της.

7) Με το όνομα του Συνέσιου υπάρχουν 10 ύμνοι, από τους οποίους ο 10ος είναι νόθος, σε δωρική διάλεκτο οι οποίοι αναφέρονται στην Τριάδα και τον Σωτήρα και είναι κράμα νεοπλατωνικών και Χριστιανικών αντιλήψεων.

Επίσης έγραψε ένα σύγγραμμα για το κυνήγι το οποίο χάθηκε καθώς τραγωδίες και κωμωδίες.

Κριτική τής Χριστιανικής του εξάρτησης:

Φαίνεται ότι ο Συνέσιος υστερούσε αρκετά σε Χριστιανική πίστη.

Σε μια τόσο προχωρημένη θεολογικά εποχή, στους "Ύμνους" του ο Συνέσιος διατηρεί ακόμη δοξασίες περί νεοπλατωνικής τριάδας:

Υμνώ σε, μονάς,
υμνώ σε, τριάς:
μονάς ει τριάς ών,
τριάς ει μονάς ών.
νοερά δε τομά
ασχιστον έτι
τό μερισθέν έχει.

Όπως γράφει ο Χρήστου, "Ο υπ' αριθμόν 1 [ύμνος] είναι ωδή εις την Τριάδα, αποδίδουσα τον μυστικισμόν του Ιαμβλίχου ανάμικτον με την τριαδικήν διδασκαλίαν του Χριστιανισμού. Ο Συνέσιος εις τα ποιήματα του, καθώς και εις ωρισμένας επιστολάς, ταυτίζει την νεοπλατωνικήν τριάδα...με την χριστιανικήν τριάδα".

Και όπως γράφει σωστά ο Αναστασίου:
"Ενώ ήταν ακόμη αβάπτιστος τον εξέλεξαν επίσκοπο στην Πτολεμαΐδα της Κυρηναϊκής και δέχτηκε το αξίωμα με τον όρο να εξακολουθήσει να πιστεύει ιδιωτικά στις νεοπλατωνικές ιδέες για την προΰπαρξη των ψυχών, την αιωνιότητα του κόσμου, την αλληγορική έννοια για την ανάσταση των νεκρών και να κρατήσει τη σύζυγο του."

Ο Συνέσιος, κατά κοινό τόπο, πίστευε αλλληγορικά στην Ανάσταση κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του.

Όπως γράφει και ο Φλορόφσκι:
"Ο Συνέσιος Πτολεμαίδας (που είναι γνωστός και ως Συνέσιος Κυρήνης)...αν και έγινε επίσκοπος, παρέμεινε Νεοπλατωνικός και διατήρησε τήν πίστη του στα όνειρα και τις μαντείες".